Bugün, 1 Ekim 2025 Çarşamba
Göbeklitepe’de sırtüstü yatar halde bulunan ve Neolotik Çağ’ın inanç dünyasına ışık olacak insan heykelinin bilinmeyenlerini Taş Tepeler Projesi Koordinatörü Prof. Dr. Necmi Karul, anlattı: “Bir eli göğsünde bir eli karnında olan heykel oldukça gerçekçi ve bir ritüelin parçası.”
Geçtiğimiz günlerde Göbeklitepe’de, B ile D yapıları arasındaki mekânda, bir oda duvarının içerisinde yatay vaziyette duvara monte edilmiş bir insan heykeli bulundu. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, bu yeni buluntunun Neolitik Çağ’ın ritüellerine ve inanç dünyasına ışık tutacak çok değerli bir keşif niteliği taşıdığını dile getirerek eseri müjdeledi. Arkeoloji dünyası için heyecan yaratan bu eseri Göbeklitepe’nin Kazı Başkanı Prof. Dr. Karul’a sorduk. Karul, heykel ve tarihin sıfır noktası olarak tanımlanan antik kentteki son çalışmaları Hürriyet’e şöyle anlattı:
* 2025 yılı Taş Tepeler için nasıl geçiyor?
Bu yıl Göbeklitepe’de çok iş yapıldı, gayet başarılı bir sezon oldu. Yapıların yanı sıra çok sayıda esere de rastlandı. Sadece Göbeklitepe’de değil, Taş Tepeler Projesi kapsamında yürütülen diğer kazılarda da benzer bir durum söz konusu; oldukça iyi korunmuş anıtsal yapılar, kulübeler, insan ve hayvan heykelleri, kabartmalar gibi çok sayıda buluntu ve yapı kalıntısı açığa çıkarıldı.
Koruma çatısının altındaki dört büyük mekânda, A, B, C ve D yapılarında ve özellikle bu yapıların birbirlerine temas noktalarında çalışmaları yoğunlaştırdık. Ayrıca yapı planlarını daha anlaşılır hale getirmeyi istedik. Zemini kirecin yakılmasıyla elde edilen bir harçla kaplanan bu yapının içinde iki büyük fırın açığa çıkarıldı. Göbeklitepe’de 2025 yılının en öne çıkan yönü ise C yapısındaki koruma ve sağlamlaştırma çalışmaları oldu. En kapsamlı iş ise onlarca parçaya ayrılmış, 5.40 metre yükseklikteki bir dikilitaşı ayağa kaldırmak oldu. Göbeklitepe’deki anıtsal yapılar çok daha anlaşılır bir görünüme kavuşturuldu.
DUVAR İÇİNDE BULUNDU
* İnsan heykeli bu çalışmalar sırasında mı bulundu?
Evet, kazı çalışmaları sırasında B ile D yapısının birbirine temas noktasında, bir odanın duvarının içerisinde, sırtüstü yatırılmış bir heykel ile karşılaştık. Kaide kısmı eksik olan bir insan heykeli. Heykel oldukça gerçekçi ve benzerlerinden de bildiğimiz tanımlı bir üsluba sahip. Bir eli karnının üzerinde diğeri ise göğsünde olacak şekilde şekillendirilmiş. Bu duruş daha önce Göbeklitepe’de bulunan başka heykellerle de örtüşüyor. Çağdaş yerleşmelerden de benzerlerini biliyoruz.
BİLİNÇLİ YERLEŞTİRİLMİŞ
* Bu heykel bize ne anlatıyor?
Heykelin duvarın içerisinde, adeta bir yapı malzemesi görünümde olması dikkat çekici. Ancak Göbeklitepe ve çağdaşlarında bu uygulamaya sıkça rastlıyoruz. Özellikle Nevali Çori’de duvar ve sekilerin içinde bulunmuş heykel parçaları var. Ayrıca bu dönemde yapıların işlevi sona erdikten sonra içlerinin bilinçli bir şekilde doldurularak terk edildiklerini ve bu işlem sırasında kırık ya da tüm halde heykellerin yapıların içine bırakıldıklarını biliyoruz. Söz konusu heykeller ile yapılar aynı çağın ürünleri, başka bir ifade ile dönüştürdükleri bu heykeller hafızalarında yaşamaya devam eden nesneler. Bu durum söz konusu heykelin yapı duvarının içine bilinçli bir şekilde yerleştirildiği düşüncesini destekliyor.”
RİTÜEL PARÇASI
* Heykelin yapı duvarına yerleştirilme nedeni ne olabilir?
Bunun nedenini tabii kuşkusuz tanımlamak çok güç. Ancak ileriki zamanlarda, bir bina inşa edilirken duvarların içerisinde adak niteliğinde nesnelerin bırakılması bildiğimiz bir durum. Dolayısıyla bu heykel de bir yapı taşı olmaktan ziyade bir ritüelin parçası olarak duvarın içerisinde bilinçli bir şekilde yatırılmış olmalı. Bir diğer husus, diğer yerleşimler ile karşılaştırıldığında Göbeklitepe’de bugüne kadar az sayıda da olsa insan heykeli biliniyordu. Göbeklitepe’de daha çok hayvan betimleri ile karşılaşılırken sonraki dönemlerde insan betimlerine daha çok rastlıyoruz.
* Ne anlama geliyor bu?
Yerleşik hayatın başlangıcında, insan kendini doğanın bir parçası olarak gördüğü için sembolik dünyasında hayvanların yeri daha fazla. Olasılıkla bu nedenle başlangıçta hayvan betimlemeleriyle daha çok karşılaşıyoruz. Ama zaman içerisinde insanların sayısı artıyor ve giderek daha gerçekçi heykeller yapılıyor. Bu heykellerin çoğu biçimsel olarak ortak özellikler taşıyor. Sanırım yerleşik yaşamın başlangıcında insan kendisini hayvanlar dünyasının bir parçası olarak görürken, yerleşik hayata girildikçe kendini evrenin merkezine koymaya başlıyor ve insan heykellerinin sayısı artıyor. Bu çerçeveden bakıldığında da bulunan her heykel, onun yapım biçimi, ellerinin duruşu, tarih öncesi toplumların ideolojik yaklaşımlarının anlaşılması dolayısı ile Göbeklitepe’nin de daha iyi tanımlanması konusunda son derece önemli. /HÜRRİYET.COM.TR
